بەگ‌و ئاغاو ڕۆڵیان لە ژیانی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتی‌دا

دەمەوێ لەسەر دیاردەییەک قسەتان بۆ بکەم کە بنەچەکەی دەگەڕێتەوه بۆ ناو ئەو کولتوورەی کە لەمێژ ساڵە ئاوێتەی داب‌و نەریتمان کراوەو بەرۆکی پێگرتووین‌و زۆرجاریش زەربەی زۆر کاریگەری لە جەستەمان داوە. هەرچەند ئەو کولتوورە بەو توندییەی جاران نەماوە بەڵام پێموابێ ئێستاشی لەگەڵ بێت لەنێو هه ندێ گەمەیی منداڵانەدا و بەتایبەت لە ناوچەی مەریواندا ئاسەواری هەرماوەو بەبێ ئەوەی زانیبێتمان ماناو واتای ئەو یارییەمنداڵانە چیە؟ ئەوە لە کاتێکدایە ئەو دیاردەیە راستەوخۆ و ناراستەوخۆ لە رەهەندەکانی ژیانی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتیشماندا ڕەنگی داوەتەوە. ئەو گەمەیە ناوی "حەوەلێنە"و لە هەندێ ناوچەی دیکەی کوردستاندا "مێشێنیشی" پێ دەگوترێ. یاسا و ڕێسای گەمەکە بەو چەشنەیە ئەوەی گەمەکە دەست پێدەکات پێی دەڵێن بەگ‌و، باقییەکەی لەپشتی بەگەوە ڕادەوەستن هەتا نۆبەیان دەگات. لێرەدا پێشەنگ‌و کوێخا بەگەکەیە؛ واتە بە چەشنێک گۆژ کراوین دەبێ لە هەموو کارێک‌دا بەگ‌و ئاغا رێبەر بن. هەنووکە لە دەلاقەییەکی دیکەوە ئەنواڕینە مژارەکە، بەگەکان بەدرێژایی مێژوو ڕاستەوخۆ و ناراستەوخۆ لە جەریاناتی سیاسیی‌و کۆمەڵایەتیدا رۆڵیان هەبووەو هەیەو چەندە قازانجیان بۆ بزاڤی میللی دیمۆکراتی کورد هەبووبێت بە هەمان ڕێژەش بگرە زیاتر خەساری لێداوەو لەقۆناخە جیاوازەکانیشدا زۆر هەوڵی بە بنەماڵەیی کردنی شۆڕش‌و دەسکەوتەکانیان‌ داوە. زۆربەی جاریش رۆڵی پێشەنگ‌و سەرکردەیان گێڕاوە بەهۆی ئەوەی چینی دەستڕۆیشتوو و بەدەسەڵات بوون لەبواری ماددی‌و مەعنەویدا. بەپێی هەڵکەوتنی چینەکەیان زۆر کەم خورافی بوون‌و سەرەڕای ئەوەیکە ئایینی ئیسلام زاڵبووەو بە پێی نەریتی ئیسلام زۆر جووڵەو بڕیار  بەپێچەوانەی کولتووری زاڵەو دەبێ خۆی لێی ببوێرێ،
بەڵام بەگەکان هەمیشە کارێکیان ئەنجام‌ داوە کە بەرژوەندییەکانیانی پاراستبێ. واتە بەپێی قانجانزەکانیان هەڵسووکەوتیان کردوەو دیکەن بەڵام خەڵکی ئاسایی‌و رەش و ڕووت هەوڵیان داوەو دیدەن.
زۆر کەمتر لەو یاسا ئایینییە زاڵانە بترازێن، هەر بۆیە زۆرجار بوونەتە پاشکۆی بەگەکان لە زۆربەی کارە سیاسیی‌ ـ کۆمەڵایەتیەکاندا. ئەم چینە لەهەموو سەردەم‌و کاتێکداو بەپێی زەروورەت‌و قازانج گۆڕانیان بەسەر ئایدیاکانیان‌دا هێناوە، بەواتاییەکی دیکە ئۆپۆرتونیستێکی تەواو عەیارن. ئەگەر تۆزێک بەوردی سەرنج بدەینە دەورووبەرمان، هەقیقەتی ئەو ڕاستییەمان بۆ دەسەلمێ. ئەگەر سەیری خوێنەوارەکان یان بەواتاییەکی دیکە ئەوانەی توانیویانە قۆناخەکانی ناوەندی یان دواناوەندی‌و بەتایبەت قۆناخی زانکۆ لە پێشەوەی خەڵکانی ئاسایی تەواو بکەن‌و بەفەرمی دابمەزرێن(دیارە بە پێی رێژەیان لە کۆمەڵگا) زۆریان لەو چینە بوون. هەنووکەش زۆرێک لەو کەسانەی کە  پلەو پۆستی دەوڵەتی بەرزیان (چ لە ئێرانی سەردەمی ئاخووندی یان پەهلەوی)داو یان لە حیزبە کوردییەکانی دژ بە کۆماری ئیسلامی وەک دیموکرات بە هەر دوو باڵیەوەو کۆمەڵەکان بە هەموو لقەکانیانەوەو لایەنەکانی دیکەی دژبەری کۆماری ئیسلامی ئێران (دیارە بەپێی رێژەیان) بگرە زۆر زیاتر بەگەکان‌و ئا‌‌غاکان پێکیان هێناوەو دێنن. مخابن ئەم رەوتەش بۆتە شتێکی ئاسایی‌و سرووشتی هەمیشەیی‌و تا ڕادەیەک نەگۆڕ. رەنگە زۆر کەس بڵێ ئەوڕۆ سەردەمی دیموکراسییەو ئەو قسانە لە دنیای مۆدێڕنی ئەوڕۆدا باوی نەماوەو جێی نابێتەوەو... دەتوانم بڵێم ئەو قسەیە زیاتر لە دنیای رۆژئاوادا هاوسەنگە هەتا رۆژهەڵاتی ناوەراست‌و بەتایبەت کوردستان. لەرۆژئاوادا  لەگەڵ ئەوەیکە دیموکراسییەکەی کەم‌و کورتی‌و ناتەواوی زۆری هەیە، بەڵام ناتەواویییەکانیشی زیاتر دەوستێتە سەر بەرزبوونەوەی ئاستی ڕابوونی خەڵکی ڕۆژئاواو، لەهەمان کاتیشدا لەوێ فەرهەنگی دیموکراسی جێ کەوتووەو کاری پێ‌دەکرێت‌.لەواقێع‌دا(دیموکراسی فەرهەنگ)ە، بەڵام لە کوردستان بەگشتی‌و لەحیزبەکاندا بەتایبەتی  فەرهەنگی دیموکراسی ئاوێتەی مەسایلی عەشیرەتی‌و گۆپاڵبەدەستی ‌و ئەڵقەلەگویێی بووەو دیموکراسی لەواتا عام‌و گشتییەکەی دوور کەوتۆتەوەو ئاوەژوو کراوە. دەتوانن هەر ئێستا سەیری ئەو مەسەلانە بکەین بۆ ئەوەی راستییەکانتان بۆ بسەلمێ. مەبەستم لەپێناسەی بەگ‌و ئاغا ئەوە بوو ئەم‌ چینە، چوونکە لەمێژساڵە دەسەڵاتی ماددی‌و مەعنەویان بەدستەوە بووەو، هەیە لە هەموو هەڵبژاردنەکانی داهاتووشدا ئەم ‌چینە  بەپێی هەڵکەوتی پلەوپایەیەیان دەسەڵاتدار ئەمێنێتەوە. چوون دەتوانێ زۆرێک لە تاکەکان بکڕێ‌و بۆ مەبەستە تایبەتییەکانی خۆی بەکاریان بێنێ. بەبڕوای من ئە م‌پرۆسەیە تا بیچمگرتنی دیموکراسییە ی تا رادەیەک باش درێژەی دەبێت، بەڵام هیواخوازم هەرچی زووتر کۆتایی پێ بێت‌و ، فەرهەنگی شایستەسالاری جێگەی بگرێتەوە بۆ ئەوەی چی دیکە و بە بیانووی جۆراوجۆر لە ڕەوتی پێشڤەچوونی کۆمەڵگای مرۆڤایەتی وەدوا نەکەوین.